Hoe lossen we het personeelstekort in de zorg op? Vlaams Zorgambassadeur Candice De Windt houdt in dit opiniestuk een sterk pleidooi voor het ambassadeurschap van zorgprofessionals. De Windt stelt dat medewerkers in zorg en welzijn gaandeweg de fierheid voor hun beroep verloren hebben. Die moeten ze terugvinden. Daarbij hebben ze hulp nodig van de ganse sector en het beleid. Want een crisis kan je niet alleen overwinnen.   

Hoe maken en houden we meer mensen warm voor de zorg? Dat is uiteraard de vraag van één miljoen. Een vraag die me zo vaak wordt gesteld. Een vraag die, wanneer ik heel eerlijk ben, mezelf ook vele nachten wakker houdt. Want ja, we moeten niet flauw doen. We weten dat de vergrijzing en de verzilvering de zorgvragen zullen doen toenemen. En ons voor veel uitdagingen zullen stellen.   

Talent voor de zorg  

We hebben elk talent nodig voor onze zorg- en welzijnssector. En ik spreek hier bewust over talent. Want we hebben niet eender wie nodig die de handen uit de mouwen kan steken in de zorg. We zijn het de zorgvragers verplicht om de juiste mensen te motiveren. Zij die met goesting en passie kiezen - en blijven kiezen - voor de mooiste sector van de wereld.  

 

We zijn het de zorgvragers verplicht
om de juiste mensen te motiveren.
Zij die met goesting en passie
kiezen voor de mooiste sector van de wereld.  

 

Maar daar knelt het schoentje. Want het is net die sector die de voorbije jaren sterk te maken kreeg met imagoverlies. Waar vroeger de keuze voor een opleiding in zorg en welzijn als positief werd aanzien, zien en horen we nu letterlijk dat die keuze heel vaak negatief gepercipieerd wordt. ‘Wie wil dit nog doen’? ‘Je wordt ondergewaardeerd en onderbetaald’ en ‘Er is geen work-lifebalance’ zijn maar een paar uitspraken die we als reactie krijgen.  

En toch weten we dat elk van ons ooit, op een of andere manier, in contact zal komen met zorg of zelf zorg nodig zal hebben.   

Om het met de mooie woorden van auteur Lynn Berger te stellen: “Zorg is waar de menselijke beschaving mee begon. En wat de maatschappij iedere dag draaiende houdt. Zorg is wat mensen mensen maakt. Maar als zorg zo belangrijk is, waarom zorgen we er dan zo slecht voor?”  

Markering en ambassadeurschap  

Hoe raken we uit het straatje van negativisme waar we nu inzitten? Hoe herstel je het aanzien van een sector? Dat is de essentie. Hoe maak je een sector aantrekkelijk te midden van vele sectoren die ook kampen met enorme personeelsschaarste?   

 

Waar geen campagne tegenop kan,
is de trotsheid die we zelf dragen
als medewerker in zorg en welzijn.

 

Een ingrediënt is branding en marketing, maar branding is veel meer dan een logo, een term of een symbool. Het is het durven identificeren, durven bepalen en benoemen waar je voor wilt staan, het is je sector ‘een smoel’ geven opdat de essentie op een eerlijke, authentieke maar toch wervende manier gevat wordt. En daarin zijn we geslaagd met de Vlaamse campagne careēr. Die is meer dan belangrijk. Maar waar geen campagne tegenop kan, is de trotsheid die we zelf dragen als medewerker in zorg en welzijn. Want ergens zijn we zelf als zorgverlener de fierheid, de trots op onze opleiding en onze job verloren. En om die terug te vinden, moeten we zelf, ieder van ons, onze rol opnemen. We moeten durven uitspreken dat we vol goesting, met passie en drive werken in zorg en welzijn. We moeten durven uitspreken: ‘Ja, ik ben verpleegkundige!’, ‘Ja, ik ben zorgkundige!’, ‘Ja ik ben ergotherapeute’ en ‘Ja, ik werk in de kinderopvang!’ … ‘En daar ben ik trots op!’  

We zijn zelf de beste ambassadeurs.  

Alleen zo kunnen we de maatschappij overtuigen van de schoonheid van onze sector. We moeten vooral de positieve aspecten in de kijker zetten. Zoals de diversiteit van het landschap: van prenatale tot palliatieve zorg, van wijkgezondheidscentrum tot revalidatieziekenhuis, van kinderdagverblijf tot centrum voor mensen met een beperking. En we moeten spreken over de flexibiliteit, de carrièremogelijkheden en het levenslang leren. En over het teamwerk en de mogelijkheid om elke dag weer het verschil te maken.  

Zij-instroom  

Op die manier kunnen we de instroom in de sector verhogen. En ook de zij-instroom. Want ja, ik geloof er echt in dat het belangrijk is om hierin als overheid te investeren, te blijven investeren en - indien we deze crisis echt serieus nemen - nog veel meer in te investeren. Maar op dit moment gebeurt dat te weinig. De plaatsen zijn nu te beperkt. Veel mensen willen hierin stappen, maar elk jaar worden vele goede kandidaten geweigerd en teleurgesteld.  

Daarnaast moet die focus op zij-instromers gepaard gaan met het aantrekken van jongeren. Want de groep 18-jarigen is steeds moeilijker te bereiken en te verleiden om zich in te schrijven in een bacheloropleiding in zorg of welzijn. Opnieuw ligt de reden daar voor mij bij ons imago en het feit dat we ons verstoppen. Veel jonge mensen komen pas voor het eerst in contact met zorg wanneer een familielid ziek is, of wanneer een grootouder naar een woonzorgcentrum verhuist. Daarom zien zij zorg niet als een essentieel onderdeel van ons leven.   

Vanaf de kleuterklas  

De focus ligt te vaak op een klassiek en verouder beeld van onze sector. Maar eigenlijk zijn we net bij uitstek een sector die focust op innovatie en technologie. Net dat moeten we in de markt zetten. Ook in het onderwijs. Want hier liggen enorm veel kansen om nieuwe, jonge en andere profielen aan te trekken. Laat ons dus nadenken over hoe we al van in de kleuterklas zorg op een fijne manier kunnen introduceren. En hoe we drempels wegnemen om de stap naar de sector te zetten.    

 

Laat ons nadenken
over hoe we al van in de kleuterklas
zorg op een fijne manier kunnen introduceren.

 

En als mensen dan effectief de stap zetten om een opleiding in zorg of welzijn te volgen, dan moeten we ook de stages goed aanpakken. We verliezen erg vaak de kans om hier een fijne ervaring van te maken. Van studenten die aan hun lot worden overgelaten, of leerlingen die honende reacties krijgen uit hun omgeving. Bovendien wordt stagebegeleiding of coaching vaak als een last gezien. Maar als je die student vandaag goed begeleidt, is hij de fijne collega van morgen. Het is een kans om je organisatie, je afdeling of je dienst op een aantrekkelijke wijze in de kijker te zetten én om talent te spotten! Investeer dus in onthaal, in begeleiding en in coaching.   

Talent behouden  

Eens die student dan effectief de fantastische keuze maakt om voluit voor een job in zorg of welzijn te gaan, duikt er een nieuwe uitdaging op. Want minstens even belangrijk als aantrekken van talent, is het behouden van talent. Want hoe kunnen we een antwoord geven op de vele verzuchtingen die leven?  

Wat de verloning betreft, daar worden stappen gezet. Het ambitieuze VIA6 akkoord heeft hier alvast veel aandacht voor. Dat is meer dan een goede zaak. Maar er is meer nodig om mensen bij te houden. Inzetten op fijne werkomgevingen bijvoorbeeld, waar vertrouwen en respect heersen, en waar collega’s zich betrokken en competent voelen. Organisaties die hierop inzetten, zullen in deze schaarse tijden bovendrijven. En dan is er nog de evolutie in leiderschapsstijlen. De tijd van het autoritaire hoofd ligt achter ons. De nieuwe generatie (zorg)professionals vraagt ook om ander leiderschap. Marc Noppe, CEO UZ Brussel, benoemt het mooi als “de roep om ‘agreeable leadership’”, leiders die vertrouwen en samenwerking boven concurrentie verkiezen.  

 

Minstens even belangrijk
als aantrekken van talent,
is het behouden van talent.

 

Het zal ook vereisen dat we een aantal zaken die historisch gegroeid zijn, durven herbekijken. Is de manier waarop we onze mensen inzetten in bepaalde (zorg)taken nog de juiste manier? We zien dat bijvoorbeeld de nachtronde in een woonzorgcentrum vaak nog heel klassiek wordt georganiseerd: een verpleegkundige gaat elke kamer binnen - ook wanneer dit niet nodig is. Dit is echt een ‘verspilling’ van inzet van personeel. Waarom bekijken we niet welke rol zorgtechnologie hier een rol kan spelen? Zo weet de verpleegkundige zeer gericht welke bewoner hulp nodig heeft. Andere bewoners hebben op die manier een rustige nachtrust en ondervinden geen impact op hun welbevinden. Er bewegen hier zaken, maar dit zou nog vaker kunnen ingezet worden. 

En ook op zorginhoudelijk vlak zijn zaken mogelijk. Gedrags- en gemoedsveranderingen bij ouderen, niet alleen bij personen met dementie, zijn vaak een signaal dat de persoon zich onbegrepen voelt. Het heeft vaak ook een sterke impact op medebewoners of medepatiënten en zorgverleners. Het investeren als organisatie in behoeftengebaseerde zorg’ kan zorgverleners ondersteunen om niet steeds voor de ‘snelle oplossing’ – zoals de persoon uit een ruimte verwijderen of medicatie toe te dienen – te kiezen, maar wel voor een gepaste oplossing waar iedereen zich goed bij voelt. Maar dat vraagt natuurlijk wel dat we de zorgvrager beter leren kennen, zijn gedrag beter begrijpen en dat we kennis hebben van andere mogelijkheden. 

Maar nog meer dan dat draait het vooral om samenwerken. Samenwerking is essentieel om deze crisis aan te gaan. En we moeten loskomen van schotten tussen zorgberoepen en capaciteiten en talenten van onze zorgvragers en hun omgeving erkennen. Pas wanneer we elke speler betrekken, kunnen we samen stappen vooruitzetten. 

Never waste a good crisis  

Het is dus essentieel om in te zetten op branding, instroom- en zij-instroom, kwaliteitsvolle stages én een fijne werkomgeving. Naast fier zijn op onze job, zijn dat cruciale ingrediënten voor de crisis waar we voor staan - en die op dit moment eigenlijk beleven. Die zal ons dwingen om te durven loslaten. En om zaken te durven herdenken. Want ik geloof in ‘never waste a good crisis’.   

 

Het zal wellicht de grootste crisis zijn
die we ooit zullen aangaan.
De grootste,
maar ook de meest kansrijke.

 

Maar dat kan niemand alleen. Het zal inzet vereisen van elk van ons. Iedereen: het beleid, organisaties, thuisverpleegkundigen, zorgkundigen, sociaal werkers, … Want het zal wellicht de grootste crisis zijn die we ooit zullen aangaan. De grootste, maar ook de meest kansrijke. Hij zal ons de mogelijkheid bieden om samen zorg en zorgen op de kaart te zetten. En om de mooiste sector van de wereld alle aandacht te geven die deze verdient.