Wanneer mensen ouder worden, lijken ze vaak te moeten kiezen tussen thuis blijven wonen met hulp of verhuizen naar een assistentiewoning of een woonzorgcentrum. Over tussenvormen wordt weinig gesproken. Toch laten veel ouderen ons weten dat ze willen nadenken over alternatieve woonvormen. Waarom krijgen die zo moeilijk voet aan de grond?

Jozef de Borger werkt bij Novulo Buildings, een organisatie die duurzame modulaire (mantel)zorgwoningen bouwt. In dit opiniestuk stelt De Borger de verantwoordelijkheid van de overheid op scherp. Zij kan er mee voor zorgen dat zorgwonen meer ingang vindt, en op die manier ook meer tegemoet kan komen aan vragen van mantelzorgers.   

Economische meerwaarde van de mantelzorg 

Mantelzorg betekent een grote meerwaarde voor onze samenleving. Als alle uren die mantelzorgers aan hulp spenderen zouden worden betaald, dan betekent dat volgens het simulatiemodel een jaarlijkse kost van 11,38 miljard euro.  

Tegelijk heeft mantelzorg ook een maatschappelijke en menselijke kost, bijvoorbeeld wanneer mantelzorgers door overbelasting ziek worden en terugvallen op de ziekteverzekering. De impact van mantelzorg op de ziekteverzekering in het Vlaams Gewest wordt door de UHasselt geraamd op 0,6 miljoen euro per dag. Deze schatting is gebaseerd op de aanname dat 6% van de werkende mantelzorgers al eens uitvalt wegens ziekte door de zorgdruk. Als je weet dat 7 op 10 Vlaamse mantelzorgers op arbeidsactieve leeftijd ook nog betaald werkt, dan kan deze kost erg oplopen. 

 

"Idealiter wordt het bedrag
van de maatschappelijke kost van mantelzorg
geïnvesteerd in preventieve
en ondersteunende maatregelen
voor mantelzorgers."

 

Idealiter wordt het bedrag van deze kost geïnvesteerd in preventieve en ondersteunende maatregelen om mantelzorgers beter te erkennen, ondersteunen, en te begeleiden. 

Zorgwonen als mogelijk antwoord 

Mantelzorg kent een specifieke woonproblematiek, en daar komt de Vlaamse overheid deels aan tegemoet, al zijn er ook tekortkomingen. Zorgverstrekker en zorgbehoevenden wonen noodgedwongen dikwijls onder één dak. Nochtans bestaan er alternatieve woonvormen die de leefsituatie aanzienlijk verbeteren. Alleen zijn ze nog onvoldoende gekend en blijkt de regelgeving hieromtrent onvoldoende bij lokale besturen te zijn doorgedrongen. 

 

"Er bestaan alternatieve woonvormen
die de leefsituatie aanzienlijk verbeteren.
Alleen zijn ze nog onvoldoende gekend
en blijkt de regelgeving
onvoldoende te zijn doorgedrongen."

 

Er is sprake van een zorgwoning als voldaan is aan drie voorwaarden: één ondergeschikte wooneenheid in of bij een bestaande woning, de mantelzorger woont in deze hoofdwoning en de mantelzorgwoning huisvest maximum twee personen – waarvan minstens één persoon ouder dan 65 jaar of minstens één persoon met zorgnoden. 

Belangrijk in dit perspectief is het decreet van 18 juni 2021 tot wijziging van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. Het decreet geeft ruimte aan zorgwoningen die geplaatst worden bij een hoofdwoning. Een eenvoudige melding via het Omgevingsloket van de Vlaamse overheid volstaat. Die melding geldt voor de plaatsing van een zorgwoning gedurende drie jaar. Dit kan één keer verlengd worden met nog eens drie jaar. Het gaat dus over een tijdelijke oplossing, gericht op acute situaties. Zo wordt er kort op de bal gespeeld. Komt er vroeger dan voorzien een einde aan de zorgsituatie, dan moet de zorgwoning worden weggenomen. 

Bij langere zorgsituaties is een omgevingsvergunning nodig.  

Zes jaar is niet genoeg 

Steeds meer ouderen willen zo lang mogelijk in de eigen leefomgeving wonen. En dat vertaalt zich ook in de aanvragen van een zorgwoning. In 2022 waren er 762 meldingen bij het Omgevingsloket. Dat is dubbel zoveel als het jaar voordien.  

 

"Bewoners van zorgwoningen
stellen de dwingende vraag
om de maximale periode van zes jaar
voor een mobiele zorgwoning
te verlengen tot 'zolang de zorg duurt'."

 

De melding geldt slechts voor zes jaar, om dan mogelijks te moeten verhuizen naar een woonzorgcentrum. Hierin zien maar weinig ouderen heil, net zoals hun zorgende mantelzorgers. Nu kan na zes jaar de mobiele zorgwoning blijven staan mits een volwaardige omgevingsvergunning. Dit creëert veel onzekerheid bij de bewoners. Deze angel in de regelgeving doet mensen twijfelen of ze wel naar een mobiele zorgwoning zouden gaan.  

Vanuit de bewoners van zorgwoningen leeft dan ook de dwingende vraag om de maximale periode van zes jaar voor het toestaan van een mobiele zorgwoning te verlengen tot “zolang de zorg duurt”. In het Vlaams parlement gingen al stemmen op om daaraan tegemoet te komen.  

Uitbreiding van de Vlaamse huursubsidie, een stap voorwaarts 

Maar hoewel alternatieve woonvormen steeds meer erkenning en belangstelling krijgen, kan de overheid naast deze verlenging ook financieel nog veel mensen een duwtje in de rug geven.  

 

"Mensen met zorgnoden die verhuizen
van een onaangepaste woning
naar een mobiele zorgwoning,
worden vandaag uitgesloten van financiële steun."

 

Ouderen die een laag inkomen hebben en in een onaangepaste woning wonen, kunnen dankzij de Vlaamse huursubsidie naar een aangepaste huurwoning verhuizen. Maar mensen met zorgnoden die verhuizen van een onaangepaste woning naar een mobiele zorgwoning, worden vandaag uitgesloten van deze financiële steun. En dat is een lacune in het kwadraat. Die Vlaamse huursubsidie moet daarom ook verruimd worden naar deze groep. 

Toenemende bewustwording 

Maar laat ons vooral positief eindigen. Want ondanks deze uitdagingen zijn er positieve ontwikkelingen gaande. Steeds meer mensen realiseren zich de voordelen van deze alternatieve woonvorm. Met toenemende bewustwording en inzet van de overheden zullen deze woonvormen hopelijk steeds meer geaccepteerd en toegankelijk worden.  

Meer info

Lees meer over Novulo op www.novulo-buildings.be